Kako ostvariti pravo na penziju?

Pitanja vezana za ostvarivanje prava na penziju definisana su Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju .

U cilju informisanosti svojih osiguranika i korisnika prava, Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, pripremio je Vodič o uslovima i načinu ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, koji vam preporučujemo da preuzmete radi što boljeg razumjevanja ove problematike.

Za slučaj starosti:
- i
- ;

Za slučaj invalidnosti
-

Za slučaj smrti:
- i
- pravo na naknadu pogrebnih troškova;

Za slučaj tjelesnog oštećenja prouzrokovanog povredom na radu ili profesionalnom bolešću
-

Penzijski staž, staž osiguranja i poseban staž

Da bi osiguranik ostvario pravo na starosnu penziju potrebno je da ispunjava uslove u pogledu navršenih:
- godina života i
- penzijskog staža, odnosno staža osiguranja.

Radi objašnjenja uslova koje osiguranik treba da ispuni da bi stekao pravo na starosnu penziju, neophodno je prethodno pojasniti termine penzijskog staža i staža osiguranja.

Penzijski staž obuhvata:

- Staž osiguranja – pod kojim se podrazumijeva vrijeme provedeno na radu poslije navršene petnaeste godine života, po osnovu koga je osiguranik bio osiguran na penzijsko i invalidsko osiguranje, za koje je uplaćen doprinos za ovo osiguranje; i

- Poseban staž – pod kojim se podrazumijeva vrijeme provedeno van rada, za koje nije uplaćen doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, a koje se iz društveno opravdanih razloga, priznaje u penzijski staž za sticanje i određivanje visine prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.

Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kada navrši:
- 67 godina života i najmanje 15 godina penzijskog staža (osiguraniku kome se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, ova starosna granica se snižava zavisno od stepena uvećanja staža), ili
- 40 godina staža osiguranja, ili
- 30 godina staža osiguranja, od čega najmanje 20 godina efektivno provedenih na radnim mjestima na kojima se u rudnicima staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.

U prelaznom periodu do 31. decembra 2024. (za muškarca), odnosno do 31. decembra 2040. godine (za ženu) propisani su povoljniji uslovi za sticanje prava na starosnu penziju. Na 11. strani Vodiča Fonda PIO možete saznati više o pojmu, uslovima sticanja i načinu obračuna starosne penzije u prelaznom periodu.

Postupak za ostvarivanje prava na starosnu penziju pokreće se na zahtjev osiguranika. Pravo na starosnu penziju ostvaruje se poslije prestanka osiguranja (zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne ili poljoprivredne djelatnosti), s tim što se zahtjev za ostvarivanje prava može podnijeti i prije prestanka osiguranja, uz pružanje odgovarajućih dokaza o izvjesnosti njegovog prestanka. Zahtjev za ostvarivanje prava na starosnu penziju podnosi se područnom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na čijem području je osiguranik bio posljednji put osiguran.

Dokumentacija potrebna za ostvarivanje prava na starosnu penziju

Uslovi za sticanje prava na prijevremenu starosnu penziju Osiguranik stiče pravo na prijevremenu starosnu penziju kad navrši 62 godine života i najmanje 15 godina penzijskog staža. Prijevremena starosna penzija primjenjuje se na osiguranika muškarca od 6. januara 2011. godine, a na osiguranika ženu od 1. januara 2022. godine.

Prijevremena starosna penzija određuje se na način kako se određuje i starosna penzija, s tim što se iznos te penzije trajno umanjuje za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju prije navršenih 67 godina života za 0,35%. U prelaznom periodu u kom se postepeno podiže starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju, prijevremena starosna penzija se umanjuje za 0,35% za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju u odnosu na starosnu granicu za sticanje prava na starosnu penziju koja važi u prelaznom periodu.

Postupak za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju pokreće se na zahtjev osiguranika. Pravo na prijevremenu starosnu penziju ostvaruje se poslije prestanka osiguranja (zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne ili poljoprivredne djelatnosti), s tim što se zahtjev za ostvarivanje prava može podnijeti i prije prestanka osiguranja, uz pružanje odgovarajućih dokaza o izvjesnosti njegovog prestanka.

Zahtjev za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju podnosi se područnom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na čijem području je osiguranik bio posljednji put osiguran.

Dokumentacija potrebna za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju

Opširnije o pojmu, uslovima sticanja i načinu obračuna starosne penzije možete pronaći od 09. do 17. strane Vodiča Fonda PIO.

Invalidnost - potpuni i djelimični gubitak radne sposobnosti Invalidnost u smislu propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju postoji kad kod osiguranika zbog promjena u zdravstvenom stanju, koje se ne mogu otkloniti liječenjem ili medicinskom rehabilitacijom, nastane potpuni gubitak radne sposobnosti.

Invalidnost postoji i kad kod osiguranika zbog promjena u zdravstvenom stanju koje se ne mogu otkloniti liječenjem ili medicinskom rehabilitacijom, nastane djelimični gubitak radne sposobnosti od 75%11. Uzrok invalidnosti može biti: povreda na radu, profesionalna bolest, povreda van rada ili bolest

Postupak za ostvarivanje prava na invalidsku penziju pokreće se na zahtjev osiguranika, odnosno poslodavca kod kojeg je osiguranik zaposlen, kao i na predlog zdravstvene organizacije koja je osiguraniku pružala zdravstvenu zaštitu. Uz zahtjev, odnosno predlog obavezno se podnosi medicinska dokumentacija propisana Pravilnikom o obimu i sadržini medicinske dokumentacije potrebne u postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.

Za ostvarivanje prava na invalidsku penziju, potrebno je podnijeti područnom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na čijem području je osiguranik bio posljednji put osiguran, sledeće:

Pravo na punu invalidsku penziju stiče, uz ispunjenje drugih zakonskih uslova, osiguranik kod koga nastane potpuni gubitak radne sposobnosti. Pravo na djelimičnu invalidsku penziju stiče, uz ispunjenje drugih zakonskih uslova, osiguranik kod koga nastane djelimični gubitak radne sposobnosti od 75%. Djelimična penzija iznosi 75% od pune invalidske penzije.

Od stepena invalidnosti (puni ili djelimičan gubitak radne sposobnosti) zavisi da li će osiguranik ostvariti pravo na punu ili djelimičnu invalidsku penziju, dok su drugi zakonski uslovi za sticanje prava isti za obije vrste invalidskih penzija i zavise od uzroka invalidnosti.

Uslov za sticanje prava na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću Osnovni uslov za sticanje prava na invalidsku penziju je da kod osiguranika postoji invalidnost. Ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću, osiguranik stiče pravo na invalidsku penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža i navršene godine života u momentu nastanka invalidnosti.

Ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću, osiguranik stiče pravo na invalidsku penziju pod uslovom:
- da je gubitak radne sposobnosti nastao prije navršenja godina života propisanih za sticanje prava na starosnu penziju i
-da je imao navršen penzijski staž koji mu pokriva najmanje jednu trećinu radnog vijeka.

Ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću, pravo na invalidsku penziju stiče se pod uslovom da je gubitak radne sposobnosti nastao prije navršenja opšte starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju (67 godina) i da je osiguranik imao navršen penzijski staž koji mu pokriva najmanje jednu trećinu radnog vijeka.

Dakle, pravo na invalidsku penziju, u slučaju da je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada, stiče se samo ako je invalidnost nastupila prije navršenja godina života sa kojima se stiče pravo na starosnu penziju. Kako je propisan prelazni period postupnog podizanja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju (za muškarca do 2024. a za ženu do 2040. godine), to se u prelaznom periodu pravo na invalidsku penziju, po osnovu invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili bolešću, stiče ako je gubitak radne sposobnosti nastao prije navršenja propisanih godina života sa kojima se, u prelaznom periodu, stiče pravo na starosnu penziju.

Kod propisivanja zakonskog rješenja da se, u slučaju invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili bolešću, pravo na invalidsku penziju stiče pod uslovom da je gubitak radne sposobnosti nastao prije navršenja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju, pošlo se od opredjeljenja da kada osiguranik navrši starosnu granicu za sticanje prava na starosnu penziju, kod njega je nastupio osnovni rizik (osigurani slučaj) penzijskog i invalidskog osiguranja – starost, na osnovu koga se stiče pravo na starosnu penziju. Stoga taj osiguranik ne može da ostvari pravo na invalidsku, već samo pravo na starosnu penziju, ako uz propisane godine života ispunjava uslov u pogledu potrebnog penzijskog staža.

Od pravila da se, u slučaju invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili bolešću, pravo na invalidsku penziju stiče pod uslovom da je gubitak radne sposobnosti nastao prije navršenja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju koja važi u toj kalendarskoj godini, postoji izuzetak koji se primjenjuje u 2011. i 2012. godini. Osiguranici koji u 2011. godini imaju navršenih 64 (muškarac), odnosno 59 (žena) godina života, a nemaju navršen penzijski staž u trajanju od 16 godina, stiču pravo na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću nastala prije navršenih 67 godina života, uz uslov da imaju navršen penzijski staž koji im pokriva najmanje jednu trećinu radnog vijeka. Osiguranici koji u 2012. godini imaju navršenih 64 godine i šest mjeseci (muškarac), odnosno 59 godina i šest mjeseci (žena) života, a nemaju navršen penzijski staž u trajanju od 15 godina i šest mjeseci, stiču pravo na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću nastala prije navršenih 67 godina života, uz uslov da imaju navršen penzijski staž koji im pokriva najmanje jednu trećinu radnog vijeka

Radni vijek je broj punih godina u periodu od dana kad je osiguranik navršio 20 godina života, odnosno 23 godine života, ako je redovnim školovanjem stekao višu stručnu spremu, odnosno 26 godina života, ako je redovnim školovanjem stekao visoku stručnu spremu, do dana nastanka invalidnosti. Osiguraniku koji je poslije navršenih 20 godina života bio na odsluženju vojnog roka skraćuje se radni vijek za onoliko vremena koliko je proveo na odsluženju vojnog roka

Za osiguranika mlađeg od 30 godina, kod koga je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada propisani su povoljniji uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju. Osiguranik kod koga je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada nastala prije navršenja 30 godina života stiče pravo na invalidsku penziju:

Kao što se vidi, u slučaju invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van rada, kad je ona nastala od navršenih 20 do navršenih 30 godina života, za ispunjenje posebnih uslova za sticanje prava na invalidsku penziju potrebno je da je osiguranik navršio propisani staž osiguranja (najmanje godinu dana), dok je za ispunjenje opštih uslova za sticanje prava na invalidsku penziju koji važe za sve osiguranike (kod kojih je gubitak radne sposobnosti prouzrokovan bolešću ili povredom van rada nastao prije navršenja opšte starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju) potrebno da osiguranik ima penzijski staž koji mu pokriva jednu trećinu radnog vijeka.

Posebni uslovi koji omogućavaju osiguranicima mlađim od 30 godina života da, u slučaju invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili bolešću, ostvare pravo na invalidsku penziju, bez uslovljavanja pokrivenošću radnog vijeka penzijskim stažom, primjenjuju se ukoliko su ti uslovi, u konkretnom slučaju, povoljniji od opštih uslova za sticanje prava na invalidsku penziju. U suprotnom, primijeniće se opšti uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju, odnosno cijeniće se da li penzijski staž pokriva jednu trećinu radnog vijeka.

Opširnije o pojmu, uslovima sticanja i načinu obračuna invalidske penzije možete pronaći od 18. do 27. strane Vodiča Fonda PIO.

Članovi porodice koji mogu ostvariti pravo na porodičnu penziju Članovi porodice koji, uz ispunjenje zakonskih uslova, mogu ostvariti pravo na porodičnu penziju su:
- bračni drug;
- djeca (rođena u braku ili van braka ili usvojena i pastorčad koje je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao).

Pravo na porodičnu penziju može, uz ispunjenje zakonskih uslova, ostvariti i razvedeni bračni drug, ako mu je pravnosnažnom presudom dosuđeno pravo na izdržavanje.

Postupak za ostvarivanje prava na porodičnu penziju pokreće se na zahtjev člana porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava.

Da bi se ostvarilo pravo na porodičnu penziju podnosi se područnom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na čijem području je umrli osiguranik, odnosno korisnik prava bio posljednji put osiguran, sledeća dokumentacija:

Da bi član porodice mogao da ostvari pravo na porodičnu penziju, neophodno je da su ispunjeni:
- uslovi koji se odnose na umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava - takozvani opšti uslovi i
- uslovi koje treba da ispune članovi porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava da bi ostvarili pravo na porodičnu penziju - takozvani posebni uslovi.

Za sticanje prava na porodičnu penziju potrebno je da kumulativno budu ispunjeni i opšti i posebni uslovi.

Pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice:
- umrlog osiguranika koji je navršio najmanje pet godina staža osiguranja ili najmanje deset godina penzijskog staža ili ispunio uslove za starosnu ili invalidsku penziju;
- umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije.
Ako je smrt osiguranika ili lica koje je na prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja osigurano za slučaj invalidnosti i tjelesnog oštećenja prouzrokovanih povredom na radu ili profesionalnom bolešću nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, članovi njegove porodice stiču pravo na porodičnu penziju, bez obzira na dužinu penzijskog staža osiguranika, odnosno tog lica.

Udovica stiče pravo na porodičnu penziju, ako je:
- do smrti bračnog druga navršila 52 godine života;
- do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postala potpuno nesposobna za rad;
- poslije smrti bračnog druga ostalo jedno dijete ili više djece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udovica obavlja roditeljsku dužnost prema toj djeci. Udovica kod koje, u toku trajanja prava po tom osnovu, nastupi potpuna nesposobnost za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji ta nesposobnost.

Udovica koja, u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vršenja roditeljske dužnosti prema djeci, navrši 52 godine života trajno zadržava pravo na porodičnu penziju. Pravo na porodičnu penziju ima i udovica kod koje je utvrđena trudnoća, kao i udovica koja je dijete umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava rodila poslije njegove smrti i to pravo joj pripada od dana smrti osiguranika, odnosno korisnika prava.
Ako je dijete mrtvo rođeno ili ako umre prije nego što navrši šest mjeseci života, udovici pripada pravo na porodičnu penziju do isteka šest mjeseci poslije porođaja.

Udovac stiče pravo na porodičnu penziju, ako je:
- do smrti bračnog druga navršio 52 godine života;
- do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postao potpuno nesposoban za rad;
- poslije smrti bračnog druga ostalo jedno dijete ili više djece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udovac obavlja roditeljsku dužnost prema toj djeci.
Udovac kod koga, u toku trajanja prava po tom osnovu, nastupi potpuna nesposobnost za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji ta nesposobnost. Udovac koji, u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vršenja roditeljske dužnosti prema djeci, navrši 52 godine života trajno zadržava pravo na porodičnu penziju.

Dijete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada:
- do navršenih 19 godina života;
- poslije navršenih 19 godina života ako je na školovanju21, do završetka školovanja, ali najkasnije do navršenih 24 godine života, ako pohađa fakultet. Izuzetno, ukoliko dijete pohađa fakultet čije je trajanje duže od četiri godine porodična penzija mu pripada do navršenih 25 godina života;
- dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala do uzrasta do koga se djeci obezbjeđuje pravo na porodičnu penziju;
- dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala poslije uzrasta do koga se djeci obezbjeđuje pravo na porodičnu penziju, a prije smrti osiguranika, odnosno korisnika prava, pod uslovom da ga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti.

Invalidno dijete, u skladu sa propisima o razvrstavanju djece ometene u razvoju, stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada od prestanka zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne djelatnosti.

Djetetu kome je školovanje prekinuto zbog bolesti pravo na porodičnu penziju pripada i za vrijeme bolesti do navršenih godina života do kojih se pravo na penziju može koristiti po osnovu školovanja, kao i iznad tih godina, ali najviše za onoliko vremena koliko je zbog bolesti izgubilo od školovanja.

Opširnije o pojmu, uslovima sticanja i načinu obračuna porodične penzije možete pronaći od 27. do 34. strane Vodiča Fonda PIO.